આપણા દેશમાં આખું વર્ષ કોઈને કોઈ તહેવારની ધૂમધામથી ઉજવણી થતી રહે છે. ૪ મુખ્ય તહેવાર ઉપરાંત વિભિન્ન રાજ્યમાં બીજા અનેક નાનાનાના તહેવાર ઊજવવામાં આવે છે. તહેવાર ઉપરાંત કેટલાય વ્રત અને ઉપવાસ હોય છે, જેને કુંવારી તથા પરિણીત એમ બંને પ્રકારની શિક્ષિત, અલ્પશિક્ષિત તથા અશિક્ષિત દરેક મહિલાઓ કરે છે. આમ આ વ્રત-તહેવાર, ઉપવાસ, કર્મકાંડ વગેરે સામાજિક રીતે એકબીજાને હળવામળવાના એક માધ્યમ માત્ર હોય છે, પરંતુ તેની પાછળ છુપાયેલી ઘણી બધી સમસ્યા છે. આ વિષય પર કેટલીક મહિલાઓ સાથે કરવામાં આવેલી વાતચીતના મુખ્ય અંશ અહીં રજૂ કરીએ છીએ :
ફિફ્ટીફિફ્ટીની વાત
૪૫ વર્ષની અર્ચના સાથે જ્યારે આ વિષય પર વાત થઈ ત્યારે તે કહેવા લાગી, ‘‘અમે મારવાડી છીએ, અમારે ત્યાં ઘણા બધા પ્રકારના તહેવાર તથા વ્રતઉપવાસ થતા રહે છે, જેમાં પોતાના સગાંસંબંધી સાથે સજીધજીને મુલાકાત થતી રહે છે. આ તહેવારમાં ખાણીપીણી ખૂબ થાય છે. પછી હું એક ઘરેલુ મહિલા છું તો તે બહાને થોડી સજીધજી પણ લઉં છું, નહીં તો એ જ રોજ ઘરના રસોઈકિચન તથા સાફસફાઈ વગેરે. મોટાભાગે આ બધા વ્રત લગ્ન પછી પોતાના લાંબા આયુષ્ય અને પરિવારમાં સુખસમૃદ્ધિ તેમજ શાંતિ માટે કરવામાં આવે છે.’’
‘‘૧૮ વર્ષની ઉંમરમાં મારા લગ્ન થયા હતા અને હું આટલા વર્ષોથી આ બધું કરી રહી છું. આમ તો મારા પતિ લગ્ન પહેલાંથી છોકરીઓ પ્રત્યે વધારે આકર્ષિત રહેતા હતા. તેથી તેમના માતાપિતાએ ૨૩ વર્ષની ઉંમરમાં તેમના લગ્ન કરાવી દીધા હતા કે ક્યાંક છોકરો હાથમાંથી નીકળી ન જાય, પરંતુ લગ્ન પછી પણ તે ન સુધર્યા. બીજું તો ઠીક અમારો ફેમિલી બિઝનેસ હતો અને સસરાએ જમાવ્યો હતો, તેને પણ તેમણે ન સંભાળ્યો. સમય જતા સસરાનું મૃત્યુ થઈ ગયું અને તે હતા એકમાત્ર દીકરા, તેથી તેમનાથી ન ઘર સાચવી શકાયું કે ન ધંધો. બસ જ્યાં કોઈ છોકરી જેાઈ નથી કે તેની પાછળ પાગલ થયા સમજેા પછી તે સુંદર હોય કે કદરૂપી.’’
‘‘હવે મન થાય છે કે કરવા ચોથનું વ્રત કરવાનું બંધ કરી દઉં, કારણ કે જે પતિ જવાબદારી ન ઉઠાવે તેના માટે વ્રત કેવું, પરંતુ લોકલાજના લીધે બધું કરી રહી છું, કારણ કે જેા હું ધાર્મિક ક્રિયાકાંડ કે તીજતહેવાર, ઉપવાસ વગેરે બંધ કરી દઈશ તો મારા સાસુ જીવતેજીવ મરી જશે.’’
‘‘ઘરમાં દુકાન છે, જેને હું સંભાળું છું, સાથે સિલાઈ અને ભરતગૂંથણનું કામ કરું છું. લગ્ન થતા મેં કહ્યું હતું કે મારે બૂટીક ખોલવું છે, પરંતુ ઘરમાં મારું કોઈએ સાંભળ્યું જ નહીં. હું ફાલતુના રીતરિવાજમાં વ્યસ્ત રહી. તેના બદલે જેા આવકનું કોઈ સાધન શોધી લીધું હોત તો સારું રહ્યું હોત.’’
