રાષ્ટ્રીય અપરાધ બ્યૂરોના આંકડા પ્રમાણે મહિલાઓ પ્રત્યે ક્રૂરતા સૌથી ઝડપથી વધતો અપરાધ છે. દર ૩૪ મિનિટમાં એક મહિલા સાથે બળાત્કાર કરવામાં આવે છે અને દર ૪૩ મિનિટમાં એક મહિલા અપહરણ કરવામાં આવે છે. ‘પત્ની ઘેલો જેવી કહેવતને ઘણીવાર લોકો મજાકમાં લેતા હોય છે, કારણ કે સામાન્ય રીતે પૂરી દુનિયામાં મહિલાઓને નિમ્ન કક્ષાની સમજાવામાં આવે છે અને પુરુષ જ ઘરનો આગેવાન હોય છે. પણ તમને એ જાણીને આશ્ચર્ય થશે કે એક ગ્રૂપે એક વિસ્તારનું નામ આપીને એવું તંત્ર સ્થાપિત કર્યું છે કે જ્યાં ખરેખર પુરુષ મહિલાઓના ગુલામ હોય છે. ‘વુમન ઓવર મેન’ મોટો ધરાવતા આ કહેવાતા દેશનું શાસન પણ એક મહિલાના હાથમાં જ છે. આ દેશ છે અધર વર્લ્ડ કિંગડમ જે ૧૯૯૬માં યુરોપિયન દેશ ચેક રિપબ્લિકનમાં એક ફાર્મહાઉસમાં બન્યો. આ દેશની રાણી પેટ્રિસિયા પ્રથમ છે, પણ તેમનો ચહેરો આજ સુધી બાહ્ય દુનિયાએ નથી જેાયો. આ દેશની મૂળ નાગરિક માત્ર મહિલાઓ હોય છે અને પુરુષ માત્ર ગુલામની હેસિયતથી રહે છે. આ શગૂફે જેવો જ દેશ છે પણ તેમ છતાં સાબિત કરે છે કે દુનિયામાં આવા લોકો હાજર છે જે મહિલાઓના સંપૂર્ણ શાસનમાં વિશ્વાસ ધરાવે છે.
ભારતના મણિપુરની રાજધાની ઈમ્ફાલનુઈમા બજાર સૌથી મોટું બજાર છે. તેને મણિપુરની લાઈફલાઈન પણ કહી શકાય છે. આ બજારની ખાસિયત એ છે કે અહીં મોટાભાગના દુકાનદાર પણ મહિલાઓ જ છે અને ખરીદદાર પણ. ૪ હજારથી વધારે દુકાનવાળા આ બજારમાં શાકભાજી, ફળ, કપડાં, કરિયાણાથી લઈને દરેક પ્રકારની વસ્તુઓ મળી જશે. અહીં કોઈપણ દુકાન પર પુરુષોને કામ કરવાની મંજૂરી નથી. આ બજારનો પાયો ૧૭૮૬માં મુકાયો હતો. જ્યારે મણિપુરના તમામ પુરુષ ચીન અને બર્માની સેનાઓ સાથે યુદ્ધમાં સામેલ થવા ગયા અને મહિલાઓને પરિવાર સાચવવા માટે બહાર આવવું પડ્યું. તેમણે દુકાનો લગાવીને ધન કમાયું. આ રીતે જરૂરિયાત મુજબ સામાજિક વ્યવસ્થામાં આવેલું આ પરિવર્તન પરંપરામાં ફેરવાઈ ગયું. જાતે સમાજ રચ્યો હકીકતમાં, જે સમાજમાં આપણે રહીએ છીએ તેની રચના આપણે જ કરી હોય છે. જિંદગીને સરળ બનાવવા, એકરૂપતા લાવવા અને બીજી જરૂરિયાતોની દજિએ જરૂરિયાત મુજબ માણસે સમાજના રીતરિવાજ અને પરંપરા બનાવી. મહિલાઓ-પુરુષોની ભૂમિકા નક્કી કરવામાં?આવી. પુરુષ જેાકે શારીરિક રીતે વધારે શક્તિશાળી રહેતા હતા, તેથી તેમને બહાર દોડધામ અને ધનસંપત્તિ લાવવાની જવાબદારી સોંપવામાં આવી. ત્યાં મહિલાઓ જેાકે બાળકોને જન્મ આપે છે, તેથી બાળકોનો ઉછેર અને ઘર સાચવવાની જવાબદારી તેમને આપવામાં?આવી. પરંતુ તેનો અર્થ એ નથી કે સ્ત્રીપુરુષની વચ્ચે કોઈ જન્મજાત અંતર હોય છે. તે દરેક રીતે સમાન છે. સમાજ જ તેમના સ્વભાવગત ગુણ અને ભૂમિકાઓથી તેમને અવગત કરાવે છે?અને એ જ રીતે ભૂમિકાઓ નિભાવવાની આશા રખાય છે. ન તો યુવતીઓ વધારે સંવેદનશીલતા અને બુદ્ધિકૌશલ લઈને પેદા હોય છે અને ન છોકરા સત્તા અને શક્તિ લઈને આવે છે. સમાજ જ બાળપણથી તેમને આ પ્રકારની શીખ આપે છે કે તે સ્ત્રી કે પુરુષ રૂપે મોટા થવા લાગે છે. કેમ વહેંચાઈ ભૂમિકાઓ આ સંદર્ભમાં જૂના સમયની જાણીતી માનવશાસ્ત્રી અને સમાજ વૈજ્ઞાનિક માર્ગ્રેટ મીડનો અભ્યાસ ઘણો રોચક છે. મીડે પૂરી દુનિયાની અલગઅલગ સામાજિક વ્યવસ્થાનો રિસર્ચ કરી શક્યો કે લગભગ તમામ સમાજમાં પુરુષોની જ બોલબાલા છે?અને સ્ત્રીપુરુષની ભૂમિકાઓ પણ વહેંચાયેલ છે. રિસર્ચ પછી મીડને કેટલીક એવી જનજાતિઓ પણ જેાવા મળી જ્યાંની સામાજિક વ્યવસ્થા બિલકુલ અલગ હતી. ૧૯૩૫માં પ્રકાશિત તેમનું પુસ્તક ‘સેક્સ એન્ડ ટેમ્પરામેન્ટ ઈન થ્રી પ્રીમિટિવ સોસાયટી’માં એવી ૩ જનજાતિઓનું વિવરણ છે જ્યાં સ્ત્રીપુરુષની ભૂમિકાઓ બિલકુલ અલગ રીતે નક્કી કરવામાં આવી હતી. મીડે જેાયું કે ન્યૂ ગુયાના આઈલેન્ડના પહાડી વિસ્તારમાં રહેનારી અરાપેશ નામક જનજાતિમાં મહિલાઓ અને પુરુષોની ભૂમિકા એકસમાન હતી. બાળકોના ઉછેરમાં બંને સમાન રીતે સહકાર આપતા, મળીને અનાજનું ઉત્પાદન કરતા, ભોજન બનાવતા અને ક્યારેય પણ ઝઘડો કે વિવાદમાં ફસાવાનું પસંદ નહોતા કરતા. આ રીતે એક જનજાતિ મુંડુગુમોરમાં પણ સ્ત્રીપુરુષની ભૂમિકાઓ સમાન હતી. ફરક માત્ર એટલો હતો કે અહીં સ્ત્રીપુરુષ બંને ‘પુરુષોચિત’ ગુણથી યુક્ત હતા. તે યોદ્ધાઓની જેમ વ્યવહાર કરતા હતા. શક્તિ અને પદ મેળવવા માટે પ્રયાસ કરતા રહેતા હતા અને બાળકોના ઉછેરમાં રુચિ નહોતા રાખતા. ત્રીજી જનજાતિ જેનો માર્ગ્રેટ મીડે ઉલ્લેખ કર્યો તે હતી ન્યૂ ગિયાનાની ચાંબરી કમ્યુનિટી. અહીં સ્થિતિ બિલકુલ અલગ હતી. સ્ત્રીપુરુષોની વચ્ચે અંતર હતું, પણ પરંપરાગત વિચારસરણીથી બિલકુલ ભિન્ન. પુરુષ ઈમોશનલી ડિપેંડેંટ અને ઓછા જવાબદાર હતા. તે ભોજન બનાવવા, ઘરની સાફસફાઈ અને બાળકોની સંભાળ લેવાનું કામ કરતા હતા જ્યારે મહિલાઓ વધારે લોજિકલ, ઈંટેલિજેંટ અને ડોમિનેંટ હતી. જેન્ડર ઈક્વેલિટીની માન્યતા ૧૯મી સદીમાં ઈઝરાયલના ‘કિબુટ્સ’ નામક સમુદાય જેન્ડર ઈક્વેલિટીનું સુંદર ઉદાહરણ પ્રસ્તુત કરતા હતા. આ સમય હતો ઔદ્યોગિકીકરણ પહેલાંનો. અહીંના લોકો ખેતીનું કામ કરીને પોતાનું ગુજરાન ચલાવતા હતા. આ સમુદાયના પુરુષોને મહિલાઓના પરંપરાગત કામ જેવું ભોજન બનાવવું, બાળકોની સંભાળ વગેરે કરવાને પ્રોત્સાહિત કરવામાં?આવતા. જેાકે મહિલાઓ સ્વયં પણ આ કામ કરતી હતી. તેની સાથે જ પુરુષોવાળા કામ જેમ કે અનાજનું ઉત્પાદન, ઘરપરિવારની સલામતી વગેરે સ્ત્રીપુરુષ બંને મળીને કરતા હતા. તે દરરોજ કે અઠવાડિયાના હિસાબથી પોતાનું કામ બદલતા રહેતા જેથી સ્ત્રીપુરુષ બંને દરેક પ્રકારના કામમાં પોતાનો ફાળો આપી શકે. આજે પણ ઈઝરાયલમાં ૨૦૦થી વધારે કિબુટ્ઝ સમુદાય હાજર છે, જ્યાં સામાજિક વ્યવસ્થા જેન્ડર ઈક્વેલિટીના સિદ્ધાંત પર આધારિત છે. એક દ્રષ્ટિએ જેાઈએ તો આ પ્રકારની સામાજિક વ્યવસ્થા જ આદર્શ કહી શકાય છે. પણ હકીકતમાં આ ઉદાહરણ ખૂબ ઓછા મળે છે.
